XX. mendeko Euskararen Corpus estatistikoa

Testuingurua

Liburu eta artxibo artean bizi da eta igerri egiten zaio.

Bere hizjarioak ez du etenik.

Zitak, erreferentziak, agiriak, esaldiak, datoak eta inoren eritziak harrapaladan bururatzen zaizkio.

Ordenatua da oso eta ondo informatua dago.

Hamarretik bederatzitan klabez hitzegiten du eta, badirudi, jakin badakiela.

Burrukalaria da eta ez da erraz bildurtzen den horietakoa.

Hala eta guztiz ere, zerbait ezkutatzen du eta bere autodefentsak ondotxo eraikiak ditu.

Bertsolaria balitz ez litzateke bat-batekoa izango eta are gutxiago plazara aterako.

Bertso-paperetan, ordea, segurutik onena eta... zorrotzena.

IDOIA ESTORNES: Gizonezkoen koartada hausteko ordua da.

Txilen jaio zen Donostiara etorri baino hamazazpi urte lehenago.

Geroztik donostiartzat du bere burua.

Historiaz lizentziatu zen, ilustrazioa deskubritu eta librepentsamendua aitapontekotzat hartu.

Diktadura garaian ELAko militante izan zen eta ikasle zelarik baita, Unión de Estudiantes Demócratas delakoarena ere.

TOPek prozesatu zuen eta hortik datorkio, behar bada, antzerkitarako zaletasuna.

Gaur egun argitaletxe ezagun batean lanegiten du.

Ezkondua da eta ama, erasten du berak, antzinako ofizio hori oraindik ere guztiz determinatzailea delakoan edo.

Abereak maite ditu, zezenketak gorrotatzen, erabat baikorra da eta ez omen daki depresioa zer den.

Euskal matriarkatua: mito zahar eta iraunkorra.

DEIA: Historiaz lizentziatua zaren aldetik, zenbateraino argitu ditzake historiak gure arteko katramilak?.

- IDOIA ESTORNES: Nire ustez, historia baldintza nabarmenak dituen zientzia da eta, nahiz eta ni neu historilari izan, eszeptizismo haundia dut historiak eskaini ditzakeen posibilitatei buruz.

-D.: Euskal historiak erakusten al digu ezer emakumearen nondik norakoaz?.

-I.E.: Emakumearen historia edota, hobeto esan, emakumearen soziologia, hasi besterik egin ez duen egitasmo berria da Euskal Herrian.

1980 urterarte azterketak edo legeari gehiegi atxikiak ziren, edo oso zuhurrak euren ikerlanetan edota ez zuten zehaztasun haundirik eskaintzen.

Zentzu kritikorik gabeko betidaniko esterotipoak azaldu nahi izan dira.

-D.: Zuk ez duzu, nonbait, zorioneko euskal matriarkatuan sinesten....

-I.E.: Euskal matriarkatua mito bat besterik ez da.

Ikaragarri da gero zein erraz hitzegiten den euskal matriarkatuaz edozein lagunarte edo afalondotan.

Ez dut uste inoiz Euskal Herrian izan denik horren luzaro eta arrakastatsu iraun duen beste mitorik.

Gure artean matriarkatuaz hitzegin ohi da inolako definiziorik gabe, historian eta denboran inor kokatu gabe.

-D.: Eta zer litzateke ba, matriarkatua?.

-I.E.: Matriarkatua gertatzen da, familia baten barruan seme-alaben gurasoenganako lotura amaren eta amonaren senitartekikoa denean.

Hau da, botere politikoa emakumeen esku dagoenean.

-D.: Horrelakorik inoiz gertatu al da Euskal Herrian?.

-I.E.: Gaur eguneko antropologiak ez du horrelakorik sekula artez-arte ezagutu.

Ez Euskal Herrian eta ez inon.

Caro Barojak dioenez, badirudi, noizbait ohitura izan ote zen Euskal Herrian senar-emazte berrie amandrearen etxean bizi beharra.

Inoiz aipatu izan da ere, XVIII. menderarte euskaldunek amaren abizena hartzen zutela.

Horrez gainera, Euskal Herrian ez da lege salicarik ezagutu... pluralak ez dira euskaraz maskulinoak... etab. etab.

Baina guzti hauek ohartxo batzuk baino ez dira.

Ez dira egiazko frogak eta are gutxiago frogatzen dute emakumearen botere politikoa.

Armek agintzen dute.

-D.: Zergatik uste duzu, hain zuzen, gaur egun ezagutzen ditugun kultura guztietan botere politikoa gizonezkoen eskutan dagoela?.

-I.E.: Bistan da sexu bakoitzak bere rol desberdina jokatu duela erreprodukziogintzan eta orain arteko gizateriak bere historia osoan egin duen ahalegin guztiaren %90 irauteko eta erreproduzitzeko besterik ez dela izan.

Tximinoen artean bezalaxe, gizakien artean ere milaka eta milaka urtetan haurdun gelditzea eta ondoko erditze eta titi-ematea emakumearen lan bakarra izan da.

Kontutan izan gainera haur jaio-berriari hiru edo lau urtetan ematen zitzaiola bularra.

Haur-kopurua, berriz, neurri gabe, etorri-ala.

Beraz, amak etxean geratu beharra izan zuen eta bere inguru hurbilaz arduratu zen.

Gizona, aldiz, lehenik ehizatara eta gero gerrara atera zen.

Eta, badakizu armek agintzen dute.

-D.: Matriarkatua ezezik, patriarkatua beraz?.

-I.E.: Hori da.

Gero gerokoak.

Emakumeak ez du inolako ondasun edo jabegorik izango eta, ondoren, ezta zer esanik ere merkatu-ekonomian.

Azkenik, legeek ere emakumeen baliogabetasun tradizional hori bereganatu zuten eta lege bihurtu.

-D.: Euskal berezitasunik ba al dago guzti honetan.

-I.E.: Bizkaiko eta Nafarroako foruak dira emakumeari buruzko jurisprudentzia aberatsena dutenak eta zertxobait agertu agertzen da.

Ezkontzeko gizonezkoak ordaindu behar izaten zituen arrak edo emaztea senarrarena eta ez beste inorena izatea, emakumearen indibidualitatearen ezaugarri dira.

Horrez gainera, euskal emakumea zenbait ondasunen jabe izan zitekeen.

Bizkaian testamentua egin zezakeen eta Zuberoan, berriz, senarraren baimenik gabe epaiketetan deklaratzerik bazuen.

Era honetako pribilejioak praktikan jartzea oraindik ere oso zail gertatzen zaio emakumeari.

Sexuak ez du pertsonen rola erabakitzerik.

-D.: Zer da emakume liberatua izatea?
-I.E.: Arketipo ideala, gizon liberatua izan zitekeen bezain ideala, baina emakume izateari dagozkion liberazio eta askatasun bereziekin.

-D.: Zer da feminismoa?.

-I.E.: XVIII. mendearen azkenetan liberazio-mugimendu gisa sortu zen humanismo jarrera eta, gero, zapalkuntzaren nondik norakoa zehaztu-ala, teoria alternatibo orokorra bihurtu dena.

-D.: Zertan datza alternatiba hori?.

-I.E.: Pertsonak gizartean izan behar duen rola ez dagoela bere sexuaren arabera eta jaiotza beretik, gainera erabakitzerik.

Feminismoak, gizabanakoaren askatasuna aldarrikatzen du eta, batez ere, askatasunari dagozkion giza-eskubideak.

-D.: Baina, guzti hori, oraindik ere zalantzan al dago?.

-I.E.: Zalantzan ote dagoen?.

Begira, oraindik ere, milaka dira, hemen, gure Euskadi honetan, beren emazteak, maitaleak, ohekideak edo direna direlakoak joten dituzten gizonezkoak.

Eta, emakumeak, nora joan ez duenez gero, ez du infernu horretan aguantatzerik baino.

Lege aurrean salaketak egiteko ezezik, lagunartean bere egoera kontatzeko ere bildu da emakumea.

Emakumeak ere bere aurrekontu publiko bereziak behar ditu.

-D.: Emakumeak ministeritza, sail edo departamendu berezirik izan behar al luke?.

-I.E.: Seguru baietz.

Behar bada arazo guztiak ez lirateke konponduko baina konpontzen hasteko bidea litzateke.

Emakumeak %52 gara eta euskal administrazioa ez da gutaz enteratu ere egiten.

Eta ez pentsa gero, gure kargu publikoak bereziki bihurriak direnik, ez.

Arazoa zera da, ez gaituztela ikusi ere egiten.

Alde batekoak zein bestekoak, berdinak dira, feminismo hitzak bildurtu egiten ditu, eta emakumeak arduratu izan ez zaien arloa garenez gero, ez gaituzte kontabilizatzen, ez dugu esistitzen.

Guk uste dugu, ordea, emakumeok ere zergak ordaintzen ditugula eta, beraz, geure presupostu bereziak behar ditu.

Europara begira jarri baino ez dago, ez genuke ezer asmatzen jardun beharrik.

-D.: Euskal emakumeak zergatik du honen protagonismo gutxi politikan?.

-I.E.: Ez da gero, oraingo problema aspaldi-aspaldikoa baizik, eta Trentoko Kontzilioaren inguruan indartua gainera.

Protestantismoak gizabanakoaren etika aldarrikatu zuen eta, ondorioz, sexuaz gaineko gizabanako bakoitzaren balorazioa erakarri zuen.

Horregatik, hain zuzen, feminismoa sortu zen moral protestantea nagusi zen herrialdeetan.

Herri katoliko eta musulmanetan, ordea, prozedura hori oso geldoa izan da.

Frailetako kolejioetako sindromea.

-D.: Gatozen Euskal Herria....

-I.E.: Gure artean neska-mutilak elkarrekin eskolan egotea ia-ia oraintsukoa da.

Deustuko Unibertsitateak, berriz, ez zuen emakumeentzako matrikularik ireki 1959 arte.

Egoera horretan nekez sortu zitekeen emakumeen arteko eliterik.

Gainera, gizonezkoek emakumeen berri ez dakitenez kargu publikoak, politikoak lantaldeak etab. osotzerakoan ez dute postu horietarako emakume aukerakorik dagoenik ere pentsatu.

Txikitako lagunak eta eskolakideak hain erruz politikaren inguruan elkartzeari deitu izan diot nik frailetako kolejioetako sindromea.

-D.: Hala ere, ezin uka emakumeak hainbat urrats jorratu izan duela azken urteotan....

-I.E.: Bai, baina oposizioz gehienetan.

Eta galdera ezin bestekoa da: Emakumeak, gizonezkoaren aurkako lehia irekian, oposizio bidez lortu beharreko lanpostuetan horren lorpen haundiak bereganatu baditu, zergatik ez da ondotxo frogatutako maila eta gaitasun hori hatzamarrez izendatutako karguetan sumatzen?.

Eta ez naiz politikaz bakarrik ari baita enpresa pribatuaz ere.